Wszyscy Święci
Patronką muzyków – chórzystów, lutników, organistów czy zespołów wokalno-muzycznych jest Święta Cecylia. Dzień pamięci o tej świętej przypada na 22 listopada. Święci często pojawiają się w folklorze, zapraszam na poświęconą im opowieść. Święci w trakcie roku obrzędowego Dni, w których czcimy poszczególnych świętych związane są z rokiem liturgicznym kościoła katolickiego, wyznaczają równocześnie konkretne zwyczaje i obrzędy. Najbardziej jaskrawym przykładem jest wigilia Św. Jana – czyli tzw. noc świętojańska, podczas której puszcza się wianki. W krakowskim mówiło się, że jest to „noc czarów, nadziemskich potęg, uczty czarownic i wybadywania przyszłości” (O. Kolberg, DWOK, T. 5, s. 308). Więcej o nocy świętojańskiej, zwanej także sobótką bądź kupalnocką pisałam w poprzednim wpisie. Dowiadywanie się o swojej przyszłości za pomocą wróżb odbywa się także w dzień, któremu patronuje inny święty – Andrzej. Wtedy przypada noc „wróżb dziewiczych”. Można na przykład, jak to robiono w krakowskim, włożyć pod poduszkę kartki z zapisanymi nań imionami ulubionych kawalerów. Rano, po przebudzeniu, należy wyciągnąć jedną z kartek. Ten, którego imię widnieje na zwitku papieru – ma być przyszłym mężem. Gdy przeminie już dzień św. Jana (24. czerwca) i Św. Andrzeja (29 . listopada), kolejno w roku kalendarzowym pojawia się Św. Mikołaj (6. grudnia), a wraz z nim tzw. Mikołajki. W okolicach Krzeszowic w dzień świętego Mikołaja należy komuś podłożyć pod poduszkę – np. dzieciom jabłka lub pierniki, zaznaczając przy tym, że dary te przynosi Św. Mikołaj, który przyszedł z nieba po drabinie (i wrócił tą samą drogą). Gdzieniegdzie zwyczaj ten nazywa się podkładzinami. Warto pamiętać, że tym, którzy nie byli zbyt grzeczni Mikołaj nie przynosi prezentów….
![]() Cofnijmy się jednak na początek roku, który zwyczajowo związany był ze świętymi Fabianem, Sebastianem, Błażejem, Agatą, Apolonią i Grzegorzem. 20. stycznia w dzień Św. Fabiana i Św. Sebastiana tradycyjnie obserwowało się powietrze. Jeżeli tego dnia padał deszcz, znaczyło to, że cała zima będzie wilgotna, jeżeli natomiast był mróz wróżyło to ciężką, mroźną zimę. W dzień św. Błażeja, 3. Lutego, w radomskim wierzono, że robota rozpoczęta tego dnia, zostanie w przyszłości pomyślnie ukończona, natomiast w sieradzkim na Św. Błażeja święciło się jabłka, które dawało się cierpiącym na ból gardła. Tego samego dnia na Kaszubach, gdzie, podobnie jak w sieradzkim Św. Błażej jest patronem od chorób gardła, lud modlił się do świętego, a nieraz także święcono gromnicę, którą później, po przybyciu do domu znaczyło się na suficie izby krzyż (zob. Stelmachowska, Rok Obrzędowy na Pomorzu, 1933: 93). Z kolei 5 lutego, w dzień Św. Agaty na Mazowszu święciło się sól i chleb. Gdy pojawiał się pożar wrzucano je do ognia, by ten nie zajął sąsiednich budynków. Szczególną czcią Św. Agatę darzą rybacy. Oni także święcą tego dnia sól, chleb, które w tym celu zanoszą w garnkach i wiadrach do kościoła. Tutaj jednak, mają one chronić nie przed pożarem, a przed powodzią: „jeżeli zdarzy się, że podczas huraganu fale zaleją część wioski, lub fala narzuci bryły lodu – wychodzi ludność z poświęconymi solą, chlebem, i wodą, rzuca odrobinę chleba i szczyptę soli oraz wylewa nieco poświęconej wody i w niedługim czasie klęska ustępuje” – zanotowała Bożena Stelmachowska (Rok Obrzędowy na Pomorzu, 1933: 94). Od Agaty uschną na płocie szaty (przysłowie z powiatu działdowskiego). W wigilię dnia św. Apolonii, przypadającego na 9 lutego, mieszkańcy Mazowsza pościli, by święta uchowała ich od bólu zębów. Co ciekawe, na Kaszubach znana jest historia pewnego rybaka, który w trakcie nabożeństwa w dzień Św. Apolonii modlił się o uśmierzenie bólu zębów. W trakcie nabożeństwa chore zęby….wypadły bez bólu. Z kolei w dzień św. Grzegorza, przypadającym, na 12 marca chodzono po tzw. gregórkach. ![]() Dla rybaków dzień św. Grzegorza był szczególnie ważny, bowiem tego dnia tradycyjnie rozpoczynano połów łososia, czego echa odnajdujemy w powiedzeniu z Jastarni:
Barbara to nie tylko Barbórka Niektórzy święci pełnią w kulturze wiele funkcji. Powszechnie wiadomo, że dzień 4. Grudnia to święto górników, którym patronuje Św. Barbara. W kulturze ludowej Barbara jednak jest przede wszystką patronką dobrej śmierci.
– śpiewał Franciszek Kotusiewicz, nagr. Ze Zbiorów Instytutu Muzykologii KUL i Zbiorów Fonograficznych IS PAN, sygn. nagrania IMuzKUL_T0001B.04. Nagrano w 1970 r. w Kraśnicy. ![]() Pieśni pogrzebowe często wspominają też innego świętego – Świętego Józefa.
– śpiewała Karolina Gerlach, nagr. Ze Zbiorów Instytutu Muzykologii KUL i Zbiorów Fonograficznych IS PAN, sygn. nagr. IMuzKUL_T0004B.07. Nagrano w 1970 r. w Jasienicy Rosielnej pow. Brzozów, diec. Przemyśl. Święty Józef, którego dzień przypada 19 marca jest także ważny na Pomorzu, bowiem tego dnia rozpoczynała się orka, względnie siew. W Jastarni tego dnia modlono się do Józefa o odnalezienie zgubionych przedmiotów. Pewna kobieta modliła się o zwrot skradzionych jej rzeczy, gdy ten nie nastąpił, wyniosła obraz św. Józefa na deszcz, mówiąc: „Ty możesz mi dopomóc, ale nie chcesz, niech cię deszcz rozklapie” (zob. Stelmachowska, Rok Obrzędowy na Pomorzu, 1933: 116). Podobno to…poskutkowało i właścicielka odzyskała skradzione precjoza! ![]() [Chłopi modlący się przed kaplicą przy cerkwi św. Jana Chrzciciela w Gródku Jagiellońskim]. Źródło: Polona. Święty Walenty Popularne święto zakochanych – Walentynki – obchodzone jest w dzień św. Waletnego. Nie każdy wie jednak, że w tradycji polskiej ten święty wcale nie był patronem zakochanych, lecz patronem od wielu różnych chorób, w szczególności epilepsji i cholery. Np. w pomorskim Kiełpinie istniał niegdyś zwyczaj, ze w dzień św. Walentego chory na epilepsję ofiarowywał św. Walentemu święcę swojej wysokości. ![]() Tego dnia można też przewidzieć pogodę.
W niektórych miastach, np. w Pucku czy Gdańsku na Św. Walentego odbywały się odpusty. Pogodę wróżono też na św. Macieja (24. lutego), np. Na św. Macieja mróz – to jeszcze 40 nocy mróz albo Św. Maciej zimę traci, albo ją naprawi. Pieśni o świętych
(Zob. Polska Pieśń i Muzyka Ludowa, Lubelske, cz. III, s. 459). Do Św. Izydora, który był rolnikiem tak zwracano się w pieśni:
(Zob. Polska Pieśń i Muzyka Ludowa, Lubelske, cz. III, s. 460). O Świętym Rochu, który miał dar uzdrawiania, lud tak śpiewał:
(Zob. Polska Pieśń i Muzyka Ludowa, Lubelske, cz. III, s. 465).
(Zob. Polska Pieśń i Muzyka Ludowa, Lubelske, cz. III, s. 471). Wszyscy święci Poszczególni święci są w kulturze ludowej patronami od konkretnych rzeczy – chronią od chorób, powodzi, ognia, pomagają w bólu zębów, a w dzień kiedy obchodzi się ich święto można nieraz przepowiedzieć pogodę. Nie sposób opowiedzieć o wszystkich z nich. Z pewnością poszczególni święci będą się jeszcze pojawiali na łamach tego bloga. ![]() |